Matura 2024! Jak napisać rozprawkę? Temat o wolności – poradnik-samouczek. Duża dawka wiedzy.

Temat: Dlaczego wolność jest czymś tak istotnym dla wielu ludzi, w kulturze Zachodu zwłaszcza?

WSTĘP:

Wolność to wartość fundamentalna. Jest warunkiem samorealizacji, spełnienia i zachowania godności. Najstarsze teksty kultury Zachodu przedstawiają ją albo jako bezcenny dar istoty wyższej, albo coś, o co bohaterowie toczą ciężką walkę. W Europie od późnego średniowiecza rozwijała się w postaci formalnych dokumentów prawnych tradycja wolności człowieka i obywatela. Uważam, że każdy lepiej czuje się z możliwością samodzielnego wyboru niż z poczuciem zależności od kogoś. 

ARGUMENT:

Wolność jest narzędziem obrony innych wartości, takich jak życie, majątek, zdrowie, dobro, piękno. Zapewnia ona możliwości wyboru i działania.

KONTEKST DO PRZYKŁADU PONIŻEJ:

Kiedy Rzeczpospolita przestała istnieć, jej obywatele narażeni zostali na ucisk ekonomiczny, narzucano im obce wzorce kulturowe, odebrano możliwości kształcenia w swoim języku. Jak przedstawił to Adam Mickiewicz w Dziadach cz. III wysoki urzędnik Imperium Rosji uderzył w silny ośrodek polskiej edukacji w Wilnie. Uniwersytet założony tu przez Stefana Batorego nie odzyskał dawnej renomy i prężności po aresztowaniach i karach, jakie przeprowadził i nałożył na młodzież i kadrę Nowosilcow. Po powstaniu listopadowym został zamknięty.

PRZYKŁAD:

Ten sam Adam Mickiewicz, będąc na przymusowym zesłaniu w Petersburgu, doświadczając skutków utraty przez jego kraj niezależności, napisał „Konrada Wallenroda”. Ta powieść stanowiła rodzaj instruktażu, jak należy walczyć o prawo do istnienia. Poeta wykorzystał kostium historyczny, by pokazać, jakiej determinacji trzeba, aby odzyskać niepodległość. Litwini zagrożeni byli wręcz biologicznym unicestwieniem ze strony zakonu krzyżackiego, który po zajęciu ziem Prusów doprowadził do wyginięcia tego ludu. Walter Alf, ofiara poczynań Krzyżaków, dzięki Halbanowi zachował świadomość, kim jest, a dzięki pobytowi od najmłodszych lat w państwie zakonnym zrozumiał, jak wielka jest przewaga tej organizacji nad Litwą. Stanął później przed dramatycznym wyborem, czy walczyć zgodnie z zasadami chrześcijaństwa i kodeksu honorowego rycerza i przegrać, czy może jednak działać skutecznie i ocalić Litwę.

WNIOSEK: Utrata wolności może prowadzić do poważnych następstw. Ktoś odbiera ją zazwyczaj dla swojej korzyści.

ARGUMENT:

Prawo decydowania o sobie, otrzymane bądź wywalczone, otwiera drogę do sprawdzenia samego siebie, pokazania, do czego jest się zdolnym. Instynkt wolności trzeba w sobie obudzić lub obronić. Warto żyć na swoich warunkach, a nie według czyichś oczekiwań.

PRZYKŁAD:

Stanisław Wokulski nie chciał być kelnerem. Uważał, że stać go na więcej. Czuł, że może zostać naukowcem i choć wielu próbowało narzucić mu swoje schematyczne przekonania, nie uległ, z trudem i przy pomocy przyjaciół na uniwersytet się dostał. Przyjęto go do Szkoły Głównej. Jego życie później nie układało się tak, jakby sobie tego życzył, ale nie zrezygnował z walki o siebie i z realizacji ambitnych celów. Po śmierci Minclowej i odziedziczeniu sklepu, gdy wielu mieszczan doradzało mu spokojny żywot w Warszawie i pilnowanie interesu, zapragnął zbliżyć się do sfer arystokratycznych, by lepiej poznać pannę Łęcką. To poczucie niezależności w myśleniu, chęć przekraczania granic doprowadziły go do bardzo wysokiej pozycji w społeczeństwie, majątku, powodzenia u kobiet. Obszar jego wolności rósł wraz z sukcesami. Mógł kilkoma decyzjami odmienić czyjś los, wspierając Węgiełka, prostytutkę z Powiśla, administratora kamienicy, Wirskiego czy braci Wysockich. Otwierał się przed nim wielki świat. Wolność to jednak także coś, co związane jest z myśleniem, przyzwyczajeniami, schematami. Uwikłanie w miłość, bezwarunkowe niemal obdarzenie nim niewłaściwej kobiety doprowadziło przedsiębiorcę, społecznika, niedoszłego naukowca na krawędź katastrofy.

KONTEKST:

Rzecz, jak twierdzili filozofowie, poznaje się najlepiej przez jej opozycję, przeciwieństwo. Wiemy, czym jest światło, dzięki temu, że czasem tkwimy w mroku. Wartość zdrowia doceniają chorzy. Jedną z częściej dziś pojawiających się form zniewolenia są uzależnienia. Lista możliwych uwikłań jest długa: narkotyki, alkohol, seks, Internet, hazard, nawet praca wykraczająca daleko poza konieczność zaspokojenia potrzeb. Człowiek tracący wolność przez uzależnienia niszczy siebie i często, niestety, także najbliższych. Rozmiary dewastacji są przerażające i zostawiają ślady na pokolenia. Swoje siły, talent, zdrowie, szanse i możliwości postradało w ten sposób wiele zdolnych, dobrze zapowiadających się osób.

WNIOSEK:

Nie ma nic bardziej tragicznego, jak wyrzeczenie się własnej wolności, zrezygnowanie z samego siebie.

ZAKOŃCZENIE:

Wolność to bezcenny dar. Świadczy o jego randze fakt, że w Księdze Genezis, w Biblii, która jest jednym z najważniejszych dzieł konstytuujących cywilizację Zachodu, prawo swobodnego wyboru otrzymali Adam i Ewa, choć wszechwiedzący Bóg mógł przewidywać, że ludziom posłuży ono do buntu, sprzeciwu, grzechu, zaowocuje tragedią. Wolność jednak otrzymali. Bez niej istota ludzka nie jest w pełni sobą. Podane powyżej przykłady świadczą o jej znaczeniu dla rozwoju jednostek i społeczeństw.

Tu już wyczerpaliśmy maturalne wymagania, ale materiał ma charakter edukacyjny, wspierający. Celem autora jest wspomożenie wszystkich przygotowujących się do matury, nie tylko jego podopiecznych, korzystających z zajęć.

Jak zapewne zauważyliście, zachowałem zalecany w poprzedniej wersji matury pisemnej schemat: argument + przykład. Dodałem też wnioski. Nietypowo postępuję, podając kontekst przed przykładem na początku rozwinięcia. Tak robię, akturat wydało mi się to naturalnym. Zachęcam do zapoznania się z dalszą treścią artykułu zwłaszcza maturzystów, ale nie tylko. 

Nie żałujmy sobie wiedzy.

W temacie pojawia się założenie, że w kulturze Zachodu wolność ceniona jest bardziej niż w innych cywilizacjach, zwłaszcza w wymiarze jednostkowym. To popularny pogląd: Europa Zachodnia, jej „córki”, czyli Stany Zjednoczone, Australia, Kanada rozwijały się szybciej i skuteczniej niż reszta świata dzięki propagowaniu wolności, akceptacji dla indywidualnych potrzeb, pomysłów, wizji jednostek.

Przyjrzyjmy się „Innemu światu” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Wśród heroicznie, rozpaczliwie walczących o wolność były w Jercewie węgierskie zakonnice, sam narrator z garstką Polaków, ale przecież też Jewgienia Fiodorowna, Michał Kostylew, Natalia Lwowna.

Jewgienia była w połowie Rosjanką w połowie Uzbeczką. Wybrała w obozie miłość do studenta, kończąc związek z Jegorowem, obozowym lekarzem. Jak zauważył narrator, w poglądach kobiety zaznaczała się dziwna mieszanka konserwatyzmu i nowoczesności. Deklarowała poparcie dla wolnej miłości, ale broniła tradycyjnych obyczajów panujących w środkowej Azji.                            

Kostylew, prawdopodobnie rodowity Rosjanin, komunista z przekonania przyswoił sobie zapewne wiele z kultury Zachodu, czytając w oryginale francuskich klasyków. Kiedy zrozumiał, jak bardzo został oszukany on, jego pokolenie, całe społeczeństwo, na jak jałową i pustą egzystencję zostali skazani, przeżył bunt, który doprowadził do tragedii. Młody inżynier nie potrafił się już do końca podporządkować władzy, swoje dążenie do niezależności manifestował nawet w obozie pracy. Wyznaczony do odesłania na Kołymę wylał na siebie wrzątek, decydując się na śmierć w cierpieniu. Wolał samobójstwo od ciągłej poniewierki i niewoli.

Natalia Lwowna, miłośniczka Dostojewskiego była przedstawicielką rosyjskiej inteligencji. Po przeczytaniu „Zapisków z martwego domu” Dostojewskiego poczuła, że Rosja jest więzieniem i że nie ma ucieczki przed losem kilku pokoleń. Zmiana ustroju, z carskiego despotyzmu na bolszewicki komunizm nie wniosła nic do sytuacji zwykłych ludzi w zakresie osobistej wolności, co najwyżej ją pogorszyła.

Możemy nie wdawać się w spór, czy buntujący się Rosjanie ukształtowani zostali przez Zachód, którego idee i wzorce tak mocno oddziaływały na warstwy wyższe w Rosji w XIX stuleciu. Modernizująca się Rosja szybko się wtedy europeizowała.

Warto podkreślić, że w Rosji działają dziś takie organizacje jak Stowarzyszenie Memoriał walczące o prawa człowieka na terenie krajów byłego ZSRR.

Zachęcam Czytelników do przeczytania „Dzieci Arbatu” Anatolija Rybakowa, „Doktora Żywago” Borysa Pasternaka oraz “Mistrza i Małgorzaty” Michała Bułhakowa. Na blogu znajdziecie omówienia i potraktujcie jej jako wprowadzenie do lektury. Może jest i tak, że Rosjanie mają trochę więcej tolerancji dla państwowego ucisku, a może nie.

Warto też zaznaczyć, że Zachód ustępuje już dziś w rozwoju cywilizacyjnym Azji, Chinom i Indiom. Warto posłuchać profesora Bogdana Góralczyka i poczytać na ten temat jego książki.

Wracając do polskich studiów i badań rosyjskiej natury i stosunku Słowian ze wschodu do wolności, dobrze przypomnieć ciotki Telimeny anegdotę o jej ukochanym piesku z Petersburga w „Panu Tadeuszu” i zajrzeć do innego dzieła Mickiewicza.

W „Ustępie” do III części Dziadów Mickiewicz wyrażał obawy, czy ideał wolności zakorzeni się na Wschodzie, którego rozwój przebiegał inaczej niż na Zachodzie.

„Ciało tych ludzi, jak gruba tkanica,
W której zimuje dusza gąsiennica,
Nim sobie piersi do lotu wyrobi,
Skrzydła wyprzędzie, wytcze i ozdobi;
Ale gdy słońce wolności zaświeci,
Jakiż z powłoki téj owad wyleci?
Czy motyl jasny wzniesie się nad ziemię,
Czy ćma wypadnie, brudne nocy plemię”

Pan Adam zastanawiał się w powyższych słowach, jak zareagują ludy Imperium Rosji na idee wolności przychodzące z Europy Zachodniej, czy rozkwitną, rozwiną się pięknie, wykorzystają ważny dar, czy też stanie się inaczej.

A winnym miejscu:

„Ach! żal mi ciebie, biedny Słowianinie!
Biédny narodzie! żal mi twojéj doli:
Jeden znasz tylko heroizm — niewoli.”

Myślę, że można przyjąć, iż ludzie na całym świecie mają skłonność do kierowania się swoimi potrzebami, wartościami, celami. Pragnienie wolności jest wspólne wszystkim, o czym świadczyć może choćby walka Nepalczyków, Kurdów o niezawisłość, a my w Polsce też mamy swoje mapy mentalne i wynikające z nich ograniczenia.

 Linki: 

Michaił Bułhakow: Mistrz i Małgorzata – omówienie

Sofokles: Antygona  – omówienie 

Bolesław Prus: Lalka – omówienie 

Borys Pasternak: Doktor Żywago – omówienie

Anatolij Rybakow: Dzieci Arbatu – omówienie 

Gustaw Herlin-Grudziński: Inny świat – omówienie

Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz  – omówienie 

 Zachęcam, oczywiście, do zajrzenia na stronę firmową Sztuki Słowa albo zapoznania się z charakterem działalności tu w dziale OFERTA poprzez główne menu strony. 

Korzystajcie ze wszystkich materiałów w tym serwisie, udostępniajcie, linkujcie, rozsyłajcie i wracajcie. Na dole każdej karty alfabetyczny spis treści, dobrze działa też wyszukiwarka. 

Kategoria: Jak pisać